Nie można żądać pozbawienia paszportu tylko dlatego, że zobowiązany do płacenia alimentów zamierza na dłużej lub na stałe wyjechać za granicę
O tym, kiedy można obywatela pozbawić dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo odmówić wydania go, decyduje ustawa z 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych (DzU z 2006 r. nr 143, poz. 1027). Takim dokumentem, oprócz paszportu, jest paszport tymczasowy, paszport dyplomatyczny, paszport służbowy MSW.
Nie wystarczy obawa
Czytelniczka otrzymuje alimenty od byłego partnera na dwoje ich wspólnych dzieci. Dowiedziała się, że razem z aktualną żoną zamierza on na stałe wyjechać za granicę. Obawia się, że przestanie łożyć na dzieci. Pyta, czy może wystąpić o odebranie mu paszportu lub w inny sposób zapobiec wyjazdowi.
Nie jest możliwe, aby na wniosek matki dziecka, której ojciec dziecka ma płacić alimenty, czy byłej żony, której sąd przyznał alimenty od męża, pozbawić go paszportu. Unieważnić paszport lub odmówić jego wydania może organ paszportowy, którym u nas jest wojewoda. Robi to na wniosek sądu, prowadzącego przeciwko osobie ubiegającej się o dokument paszportowy lub dysponującej już tym dokumentem postępowanie w sprawie karnej, w sprawie o przestępstwo skarbowe lub postępowanie cywilne – tak mówi art. 17 ust. 1 w związku z art. 38 ust. 1 pkt 1 ustawy z 2006 r.
Sąd może wystąpić z takim wnioskiem wówczas, gdy toczy się przed nim sprawa karna o uchylanie się od alimentów; do sądu wpłynął pozew o alimenty, np. matki dziecka; toczy się sprawa rozwodowa lub o ustalenie ojcostwa, w której sąd musi zadecydować także o obowiązku alimentacyjnym. Sąd nie ma takiej możliwości, jeśli nie prowadzi żadnego postępowania i nie ma podstaw do jego wszczęcia.
Inicjatywa sądu zapobiega wyjazdowi z kraju, jeśli miałby uniemożliwić lub utrudnić na przyszłość egzekwowanie alimentów. A w sprawie karnej o uchylanie się od alimentów jest wręcz środkiem zabezpieczającym przed uchyleniem się od kary. Sąd w sprawie cywilnej może oczywiście zwrócić się do wojewody z własnej inicjatywy albo na wniosek strony – osoby dochodzącej alimentów.
Odmowa lub unieważnienie
Wojewoda jest zobligowany unieważnić paszport albo odmówić jego wydania także: na wniosek organu (prokuratora) prowadzącego postępowanie przygotowawcze (śledztwo lub dochodzenie) w sprawie karnej albo w sprawie o przestępstwo skarbowe; na wniosek organu odpowiedzialnego za wyegzekwowanie kary, np. sądu penitencjarnego, sądowego kuratora zawodowego, dyrektora zakładu karnego.
Jeśli taki wniosek zgłosi matka dziecka, wojewoda musi go odrzucić. Ale gdy wystąpi z nim sąd albo prokurator, wojewoda musi podjąć stosowne kroki.
Nowa ustawa o dokumentach paszportowych w ogóle nie przewiduje sytuacji, w której wojewoda z własnej inicjatywy pozbawia paszportu lub odmawia jego wydania. Może to jednak zrobić, gdy paszport był wydany z naruszeniem przepisów ustawy o paszportach albo jeżeli jego posiadacz utracił obywatelstwo polskie. Prawo do paszportu ma oparcie w konstytucji i nie może być uzależnione od widzimisię organu administracyjnego.
Nie ma widzimisię
Stara ustawa z 1991 r. o paszportach pozwalała wojewodzie unieważnić paszport, jeżeli posiadacz dokumentu nie wykonał obowiązku ustawowego, który na nim ciąży, a zachodziła uzasadniona obawa, że wyjazd za granicę uniemożliwi jego wykonanie. Takim obowiązkiem są alimenty. Jednak aktualna ustawa takiej możliwości nie przewiduje. Zresztą również poprzednio niewykonanie obowiązku musiało być potwierdzone orzeczeniem sądu lub decyzją uprawnionego organu. Nie wystarczyło więc samo istnienie wyroku zasądzającego alimenty czy obawa, że zobowiązany przestanie płacić, gdy znajdzie się za granicą, poza bezpośrednim zasięgiem polskiego komornika.
Istnieją umowy i konwencje, które umożliwiają przymusowe ściągnięcie należności przyznanych przez sąd, zwłaszcza alimentacyjnych, od dłużników przebywających za granicą. W praktyce wymaga to więcej zachodu ze strony wierzycieli niż w sytuacji, gdy dłużnik przebywa w kraju.
Paszport małoletniego
Wniosek dla dziecka, które nie ukończyło 18 lat, wojewoda wydaje na wspólny wniosek rodziców. Jeśli rodzice nie są zgodni albo nie można uzyskać zgody jednego z nich, należy zwrócić się do sądu rodzinnego; jego orzeczenie tę zgodę zastąpi. Gdy jeden z rodziców jest pozbawiony władzy rodzicielskiej albo ograniczony w jej wykonywaniu, wystarczy wniosek drugiego rodzica. Jeśli rodzina przebywa za granicą i uzyskanie zgody rodzica jest niemożliwe albo znacznie utrudnione, a za wydaniem paszportu przemawia dobro dziecka, paszport może być wydany na wniosek tylko jednego z rodziców.
Gdy przed sądem rodzinnym toczy się spór o wykonywanie władzy rodzicielskiej i jedno z rodziców chce np. uniemożliwić wyjazd dziecka na stałe z drugim, sąd może wystąpić do wojewody o unieważnienie dokumentu paszportowego dziecka. Wojewoda musi taki wniosek uwzględnić.
Izabela Lewandowska