Czas zaprzeszły w języku włoskim - czasowniki posiłkowe w czasach złożonych

Czasowniki posiłkowe (verbi ausiliari) , zatem essere oraz avere używamy do tworzenia form złożonych (czasów złożonych strony czynnej i biernej) czasowników oznaczających konkretną czynność.

W takich formach odmieniamy zawsze czasownik posiłkowy w odpowiednim czasie, a czasownik oznaczający wystepuje w formie imiesłowy biernego (participio passato).

Przypomnijmy, że ogólnie w formach mających czasownik posiłkowy avere imiesłów bierny nie zmienia się:

Ieri ho incontrato una mia cara amica della scuola elementare.	Wczoraj spotkałam moją dobrą przyjaciółkę ze szkoły podstawowej.
Marcella ha comprato due nuovi libri.	Marcella kupiła dwie nowe książki.

Zatem obojętnie kto wykonał daną czynność - imiesłów bierny (participio passato) zawsze pozostanie w swojej podstawowej formie.

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy w zdaniu użyjemy zaimka w funkcji dopełniania bliżego (pronome diretto), wówczas imiesłów bierny (participio passato) będzie uzgadniany z tym zaimkiem:

Questa mia amica della scuola elementare, l'ho incontrata ieri.	Tę moją przyjaciółkę ze szkoły podstawowej, spotkałam ją wczoraj.
Questi due nuovi libri, Marcelli li ha comprati per le vacanze.	Te dwie nowe książki, Marcella kupiła je na wakacje.

Z czasownikiem posiłkowym essere, imiesłów bierny (participio passato) zawsze będzie dopasowywał się do liczby oraz rodzaju:

Ieri siamo andate al mare.	Wczoraj pojechałyśmy nad morze.
Ti telefonerò, appena sarò tornata.	Zadzwonię do Ciebie, jak tylko wrócę.
Solo dopo che erano partiti, abbiamo potuto riordinare la casa.	Dopiero po tym jak wyjechali, mogliśmy posprzątać dom.

Pozostaje nam pytanie kiedy użyjemy czasownika posiłkowego avere, a kiedy essere?

Z czasownikiem posiłkowym avere, odmieniają się w czasach złożonych:

1) wszystkie czasowniki przechodnie

Dopo un anno finalmente ho venduto la mia casa.	Po roku, wreszcie sprzedałem mój dom.
Marco mi ha regalato un bellismo mazzo di fiori.	Marco podarował mi przepiekny bukiet kwiatów.
La mia mamma ha preparato una fantastica cena.	Moja mama przygotowała fantastyczną kolację.
Spero che tu abbia letto il libro che ti ho consigliato.	Mam nadzieję, że przeczytałeś książke, którą ci poleciłem.
Avevo impressione che loro non avessero fatto tutto questo da soli.	Miałam wrażenie, że nie zrobili tego wszystkiego sami.

2) wiele czasowników nieprzechodnich

Dopo la mia festa di compleanno ho dormito a lungo.	Po mojej imprezie urodzinowej spałem długo.
Perché non avete risposto alla mia e-mail?	Dlaczego nie odpowiedzieliście na mój mail?
Ieri ho lavorato tutto il giorno.	Wczoraj pracowałem cały dzień.
Con chi hai ballato ieri alla festa?	Z kim tańczyłeś wczoraj na imprezie?

Z czasownikiem posiłkowym essere, odmieniają się w czasach złożonych:

1) liczne czasowniki nieprzechodnie, które wyrażają stan/zmianę stanu, np. essere, stare, rimanere, restare, nascere, morire, succedere, accadere, diventare, esplodere, esistere, apparire i czasowniku ruchu, np. andare, venire, entrare, uscire, partire, arrivare, passare, tornare:

Suo primo figlio è nato proprio un anno fa!	Jego pierwszy syn urodził się doładnie rok temu!
Si dice che sia diventato un famoso avvocato grazie alla protezione di suo zio.	Mówi się, że został słynnym adwokatem dzięki protekcji swojego wujka.
Quest anno siamo andati in vacanza in montagna.	W tym roku pojechaliśmy na wakacje w góry.
Il treno era partito prima che noi siamo arrivati.	Pociąg odjechał przed tym jak przyjechaliśmy.

2) wszystkie czasowniki zwrotne

Mi sono svegliato alle otto.	Obudziłem się o ósmej.
Si è vesitito veramente elegantemente.	Ubrał się naprawdę elegancko.
Si sono alzati prima di noi per preparaci una bella colazione.	Wstali przed nami, żeby przygotować nam pyszne śniadanie.

3) najczęściej czasowniki w formie nieosobowej

È finita meglio del previsto.	Skończyło się lepiej niż przewidywano.
Non si è fatto niente con il problema.	Nie zrobiono nic z tym problemem.

Trzeba pamiętać, że niektóre czasownik nieprzechodnie, które regularnie występują z czasownikiem posiłkowym essere, czasem mogą przyjąć czasownik avere, jeśli użyjemy ich jako przechodnie, np. salire, scendere, vivere, correre, volare:

nieprzechodni	tłumaczenie	przechodni	tłumaczenie
È salito in cima alla montagna.	Wszedł/ wspiął się na szczyt góry.	Ha salito le scale lentamente.	Wszedł schodami powoli.
È sceso dall'autobus.	Wysiadł z autobusu.	Ha sceso i gradini velocemente.	Zszedł schodkami szybko.
Sono corso a casa.	Pobiegłem do domu.	Ho corso una maratona.	Przebiegłem maraton.

Istnieją też takie czasowniki, które możemy używać zarówno z czasownikiem posiłkowym essere jak i avere, ale w innym znaczeniu, np.:

passare	spędzać	passare	wstąpić, przejechać
Abbiamo passato veramente un bel fine settimana.	Spędziliśmy naprawdę fajny weekend.	Tornando, siamo passati da te, volevamo parlarti, ma non c'eri a casa.	Wracając wstapiliśmy do ciebie, chcieliśmy z tobą porozmawiać, ale nie było cię w domu.