Zastosowanie rodzajników włoskich
O użyciu rodzajników czytaliśmy już w rozdziale wiadomości ogólne.
Zasady, które tu przedstawimy są tymi najbardziej ogólnymi, istnieje wiele wyjątków i nieścisłości co do użycia rodzajników.
Poznajmy zatem najważniejsze reguły.
Rodzajnika określonego używamy:
1) kiedy określamy rzecz, osobę itd., którą przyjmujemy już jako znaną (z kontekstu), o której była mowa wcześniej:
| playLa casa dei suoi nonni è bella e spaziosa. | Dom jego dziadków jest piękny i przestronny. |
| playLa lezione d'italiano non avrà luogo: la professoressa è ammalata. | Lekcja włoskiego nie odbędzie się, pani profesor jest chora. |
2) przed rzeczownikami abstrakcyjnymi:
| playL'ozio è il vizio maggiore. | Lenistwo to największa wada. |
| playChi ha fatto il male, sarà punito. | Kto wyrządził zło, zostanie ukarany. |
3) przed rzeczownikami oznaczającymi tworzywo, żywioł lub surowce naturalne:
| playL'oro ha più valore dell'argento. | Złoto ma większą wartość niż srebro. |
| playL'acqua è indispensabile per sopravvivere. | Woda jest niezbędna do życia. |
4) przed rzeczownikami, które określają kategorię, gatunek lub zbiór:
| playIl cane è un animale fedele. | Pies to wierne zwierzę. |
| playLe ragazze sono più diligenti dei ragazzi. | Dziewczynki są pilniejsze od chłopców. |
5) przed nazwami regionów, państw i kontynentów, rzek, gór, jezior, wulkanów, dużych wysp:
| playLa Lombardia è una regione importante. | Lombardia to ważny region. |
| playLa Francia è un paese veramente bello. | Francja to naprawdę piekny kraj. |
| playL'Asia è il continente con il tasso più alto delle nascite. | Azja jest kontynentem o najwyższym wskaźniku urodzeń. |
| playIl Po è il fiume che passa per quattro regioni. | Pad jest rzeką, która płynie przez cztery regiony. |
| playHo passato le vacanze nelle Dolomiti. | Spędziłem wakacje w Dolomitach. |
| playMia nonna viene dalla Sicilia. | Moja babcia pochodzi z Sycylii. |
Należy jednak zanaczyć, że w przypadku nazw geograficznych pojawia się wiele niekonsekwencji w użyciu rodzajnika określonego lub pominięciu go. Podane powyżej przykłady to jedynie najogólniejsze tendencje.
6) przed rzeczownikami określającymi rzeczy jednostkowe w przyrodzie:
| playIl sole può essere molto pericoloso per la nostra pelle. | Słońce może być bardzo niebezpieczne dla naszej skóry. |
| playQuando la terra trema non c'è alcun pericolo se si è all'aria aperta. | Kiedy ziemia się trzesie nie ma żadnego niebezpieczeństwa jeśli znajdujemy się na otwartej przestrzeni. |
7) z zaimkami dzierżawczymi:
| playLa mia casa è bella. | Mój dom jest piękny. |
| playPorto a spasso il mio cane. | Wyprowadzam mojego psa na spacer. |
8) ze stopniem najwyższym przymiotnika:
| playÈ la più bella ragazza che io abbia mai visto. | To najpiękniejsza dziewczyna jaką kiedykolwiek widziałem. |
| playTra tutti i film che ho visto, questo è il peggiore. | Spośród wszystkich filmów jakie widziałam, ten jest najgorszy. |
9) kiedy rzeczownik ma wartość dystrybutywną :
| playIl dottore riceve il martedì. (=tutti i martedì) | Doktor przyjmuje w czwartki. (w każdy czwartek) |
10) kiedy rzeczownik ma wartość czasową:
| playPartirà il mese prossimo. (=nel mese prossimo) | Wyjedzie w przyszłym miesiącu. |
11) w przypadku nazwiska w liczbie mnogiej:
| playIeri abbiamo incontrato i Banchi. | Wczoraj spotkaliśmy Państwa Bianchi. |
Rodzajnika nieokreślonego używamy:
1) kiedy określamy cechę nieznanej osoby lub przedmiotu, nawet jeśli przymiotnik wyrażający tę cechę jest domyślny:
| playMaria è una ragazza intelligente. | Maria to inteligentna dziewczyna. |
| playL'Italia è un paese ricco di storia. | Włochy są krajem o bogatej historii. |
2) kiedy może podobnie jak rodzajnik określony wskazywać na kategorię lub gatunek:
| playUn musicista deve esercitarsi regolarmente. | Muzyk musi ćwiczyć regularnie. |
| playNon è facile catturare un elefante. | Niełatwo jest złapać słonia. |
3) w połączeniu z rzeczownikami policzalnymi i abstrakcyjnymi w znaczeniu zbliżonym do liczebnika:
| playLeggere un libro non basta per superare l'esame. | Przeczytanie jednej ksiażki nie wystarczy, żeby zdać egzamin. |
| playAiutami, prendi una valigia! | Pomóż mi, weź jedną walizkę! |
4) jeśli chcemy podkreślić wartość ekspresywną słowa (podziw, zdziwienie itp.):
| playHo conosciuto una ragazza! | Poznałem niezłą dziewczynę! |
| playHa un'immaginezione! | Ale ma wyobraźnię! |
| playHo una fame! | Ale jestem głodna! |
Są również sytuacje, kiedy rodzajnik jest pomijany.
Nie używamy rodzajnika:
1) przed nazwami miast:
| playRoma è la capitale d'Italia. | Rzym jest stolicą Włoch. |
| playNegli ultimi anni Napoli è diventata una città abbastanza pericolosa. | W ostatnich latach Neapol stał się dość niebezpiecznym miastem. |
Wyjątkami są miasta: L'Acquila, l'Avana - Hawana, il Cairo - Kair, La Spezia.
2) w zdaniach przeczących:
| playNon ho amici. | Nie mam przyjaciół. |
| playNon hanno figli. | Nie mają dzieci. |
3) często w wyliczeniach podobnych przedmiotów, osób itp. :
| playC'erano soldati, operai, agricoltori e studenti. | Byli żołnierze, robotnicy, rolnicy i studenci. |
4) w zwrotach wykrzyknikowych, zawołanich itp.:
| playSenti, amico mio! | Słuchaj mój przyjacielu! |
| playBuongiorno, dottore! | Dzień dobry panie doktorze! |
5) częto w wyrażeniach typu przysłówkowego:
| playDue caffè, per favore. | Poproszę dwie kawy. |
| playMangia sempre in fretta. | Zawsze je w pośpiechu. |
6) w dopełnieniach wyrażających miejsce, sposób i środek, cel i przenaczenie oraz materiał:
| playNon mia piace abitare in campagna. | Nie lubię mieszkać na wsi. |
| playSpesso vado in bicicletta al lavoro. | Często jeżdżę do pracy na rowerze. |
| playHo rinnovato la sala da pranzo. | Odnowiłam jadalnię. |
| playIeri ho comprato la borsa di pelle. | Wczoraj kupiłam torebkę ze skóry. |
7) w zwrotach frazeologicznych, wyrażeniach idiomatycznych, przysłowiach i utartych powiedzeniach:
| playHo sete, devo comparmi qualcosa da bere. | Chce mi się pić, muszę kupić sobie coś do picia. |
| playHai sempre fretta, non hai tempo per ascoltarmi. | Zawsze się spieszysz, nie masz czasu mnie wysłuchać. |
| playBuon vino fa buon sangue. | Dobre wino, dobra krew. (Dobre wino dobrze wpływa na zdrowie.) |
8) po takich czasownikach jak essere - być, diventare - zostać, nominare - mianować itp., gdzie rzeczownik pełni funkcję predykatywną
| playLoro sono studenti. Tu sei insegnante. | Oni są uczniami. Ty jesteś nauczycielem. |
| playÈ stato nominato direttore. | Został mianowany na dyrektora. |